Η μνήμη του ανθρώπου είναι άχρονη και αγεωμέτρητη, καταδεικνύει μόνον τις μεταλλαγές που αέναα συμβαίνουν (πάντα ρει) ακριβώς έτσι όπως το περιέγραψε ο Henri Poincaré στην θεωρία των κβάντα. Η συνειδητοποίηση των αλλαγών του υλικού κόσμου δεν θα μπορούσε ποτέ να ολοκληρωθεί, εάν ο άνθρωπος δεν διέθετε μνήμη, ώστε να επιχειρήσει συγκρίσεις με πρότερες μορφές αυτού του διαρκώς μεταβαλλόμενου περιβάλλοντος. Είναι δύσκολο να φανταστούμε την χρονική εκείνη στιγμή που ο πρωτόγονος άνθρωπος αποστασιοποιήθηκε από την ενεργή συμμετοχή του στο γίγνεσθαι, προκειμένου ν’ αντιληφθεί συνειδητά το τι συμβαίνει γύρω του -ακόμη δε δυσκολότερο ν’ ανακαλύψουμε τα αίτια αυτής της αποστασιοποίησης. Αναμφίβολα πρόκειται για κραυγαλέα νίκη του πνεύματος: Ο άνθρωπος έσκυψε μέσα του και σύγκρινε το «τώρα» με το «πριν», ανακαλύπτοντας (ή εφευρίσκοντας;) ουσιαστικά τον «χρόνο» -συνθήκη αναγκαία για την ανάπτυξη της συνείδησης. Η συνείδηση ήταν αυτή που τον ανατοποθέτησε στο κέντρο του κόσμου. Κι εδώ, πάλι, το παράδοξο: Ο πεπερασμένος ανθρώπινος νους συλλαμβάνει και τιθασεύει τον άπειρο χρόνο! Κι έτσι, αντιμέτωπος με την αιωνιότητα, συνειδητοποίησε το εφήμερο της δικής του ύπαρξης, το πεπερασμένο της δράσης του επί της γης. Ίσως γι’ αυτό η δράση απέκτησε εν παρόδω τόση σπουδαιότητα, ωθώντας το ανθρώπινο πλάσμα με μια ακατάλυτη ορμή για «έργα και ημέρες»…
